کد مطلب:139 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:321
احکام اجاره
مسأله 2278 ـ اجاره دهنده و كسی كه چیزی را اجاره می كند باید مكلّف و عاقل باشند، و به اختیار خودشان اجاره را انجام دهند و نیز باید در مال خود حقّ تصرف داشته باشند، پس سفیهی كه مال خود را در كارهای بیهوده مصرف می كند چون حق ندارد در مال خود تصرف كند اگر چیزی را اجاره كند یا اجاره دهد صحیح نیست مگر اینكه ولیّ او اجازه دهد.
مسأله 2279 ـ انسان می تواند از طرف دیگری وكیل شود و مال او را اجاره دهد یا مالی را برای او اجاره كند.
مسأله 2280 ـ اگر ولیّ یا قیّم بچه مال او را اجاره دهد، یا خود او را اجیر دیگری نماید اشكال ندارد. ولی اگر مدّتی از زمان بالغ شدن او را جزء مدّت اجاره قرار دهد، بعد از آنكه بچّه بالغ شد، نمی تواند بقیّه اجاره را نسبت به مال بهم بزند، ولی نسبت به اجاره خودش بعد از آنكه بالغ شد می تواند بقیّه اجاره را بهم بزند، ولی هر گاه طوری بوده كه اگر مقداری از زمان بالغ بودن بچه را جزء مدّت اجاره نمی كرد، بر خلاف مصلحت بچّه بود، نمی تواند اجاره را بهم بزند.
مسأله 2281 ـ بچّه صغیری را كه ولیّ ندارد بدون اجازه مجتهد جامع الشرائط نمی شود اجیر كرد، و كسی كه به مجتهد جامع الشرائط دسترسی ندارد، می تواند از یك نفر مؤمن كه عادل باشد، اجازه بگیرد و او را اجیر نماید.
مسأله 2282 ـ اجاره دهنده و مستأجر لازم نیست صیغه عربی بخوانند بلكه اگر مالك به كسی بگوید: ملك خود را به تو اجاره دادم، و او بگوید: قبول كردم، اجاره
[369]
صحیح است. و نیز اگر حرفی نزنند و مالك به قصد اینكه ملك را اجاره دهد، آن را به مستأجر واگذار كند و او هم به قصد اجاره كردن بگیرد اجاره صحیح می باشد.
مسأله 2283 ـ اگر انسان بدون صیغه خواندن بخواهد برای انجام عملی اجیر شود همین كه به عنوان اجاره مشغول آن عمل شود یا خود را در اختیار موجر قرار دهد اجاره صحیح است.
مسأله 2284 ـ كسی كه نمی تواند حرف بزند، اگر با اشاره بفهماند كه ملك را اجاره داده یا اجاره كرده صحیح است.
مسأله 2285 ـ اگر خانه یا مغازه یا اطاقی را اجاره كند و صاحب ملك با او شرط كند كه فقط خود او از آنها استفاده نماید یا اجاره منصرف به این معنی باشد، مستأجر نمی تواند آن را به دیگری اجاره دهد و اگر شرط نكند و منصرف به این معنی هم نباشد می تواند آن را به دیگری اجاره دهد. ولی اگر بخواهد به زیادتر از مقداری كه اجاره كرده آن را اجاره دهد، باید در آن، كاری مانند تعمیر و سفید كاری انجام داده باشد یا به غیر جنسی كه اجاره كرده آن را اجاره دهد مثلا اگر با پول اجاره كرده به گندم یا چیز دیگر اجاره دهد.
مسأله 2286 ـ اگر اجیر با انسان شرط كند كه فقط برای خود انسان كار كند یا اجاره منصرف به این معنی باشد نمی شود او را به دیگری اجاره داد، و اگر شرط نكند، چنانچه او را به چیزی كه اجرت او قرار داده اجاره دهد، نباید زیادتر بگیرد و اگر به چیز دیگری اجاره دهد، می تواند زیادتر بگیرد.
مسأله 2287 ـ اگر شخصی غیر از خانه، مغازه و اطاق، چیز دیگری را از فردی اجاره نماید، مثل اینكه زمین را اجاره كند و مالك با او شرط نكند كه فقط خودش از آن استفاده نماید، دراین صورت «مستأجر» می تواند مورد اجاره را به هر قیمتی كه بخواهد به دیگری اجاره دهد، هر چند قیمت این اجاره از قیمت اجاره شده قبلی بیشتر باشد.
مسأله 2288 ـ اگر خانه یا مغازه ای را مثلا یك ساله به صد تومان اجاره كند و از نصف آن خودش استفاده نماید، می تواند نصف دیگر آن را به صد تومان یا كمتر اجاره
[370]
دهد، ولی اگر بخواهد نصف آن را به زیادتر از مقداری كه اجاره كرده مثلا به صد و بیست تومان اجاره دهد باید در آن، كاری مانند تعمیر انجام داده باشد یا به غیر جنسی كه اجاره كرده اجاره دهد.
شرایط مالی كه آن را اجاره می دهند
مسأله 2289 ـ مالی را كه اجاره می دهند باید چند شرط داشته باشد:
اوّل: معیّن باشد، پس اگر بگوید: یكی از خانه های خود را اجاره دادم، درست نیست.
دوّم: مستأجر آن را ببیند، یا كسی كه آن را اجاره می دهد طوری خصوصیّات آن را بیان كند كه كاملا معلوم باشد.
سوّم: تحویل دادن آن ممكن باشد، پس اجاره دادن اسبی كه فرار كرده باطل است.
چهارم: آن مال بواسطه استفاده كردن از بین نرود، پس اجاره دادن نان و میوه و خوردنی های دیگر صحیح نیست.
پنجم: استفاده ای كه مال را برای آن اجاره داده اند ممكن باشد، پس اجاره دادن زمین برای زراعت در صورتی كه آب باران كفایت آن را نكند و از آب نهر و رودخانه هم مشروب نشود صحیح نیست.
ششم: چیزی را كه اجاره می دهد مال خود او باشد، و اگر مال كس دیگر را اجاره دهد، در صورتی صحیح است كه صاحبش رضایت دهد.
مسأله 2290 ـ اجاره دادن درخت برای آنكه از میوه اش استفاده كنند اشكال ندارد.
مسأله 2291 ـ زن می تواند برای آن كه از شیرش استفاده كنند اجیر شود و لازم نیست از شوهر خود اجازه بگیرد، ولی اگر به واسطه شیر دادن، حق شوهر از بین برود، بدون اجازه او نمی تواند اجیر شود.
شرایط استفاده ای كه مال را برای آن اجاره می دهند
مسأله 2292 ـ استفاده ای كه مال را برای آن اجاره می دهند باید چهار شرط داشته باشد:
[371]
اوّل: حلال باشد، بنابر این اجاره دادن مغازه برای شراب فروشی یا نگهداری شراب و كرایه دادن اتومبیل برای حمل و نقل شراب باطل است.
دوّم: پول دادن برای آن استفاده، در نظر مردم بیهوده نباشد.
سوّم: اگر چیزی را كه اجاره می دهند چند استفاده دارد، باید استفاده ای را كه مستأجر از آن می برد معیّن نمایند مثلا اگر حیوانی را كه سواری می دهد و بار هم می برد اجاره دهند. باید در موقع اجاره معین كنند كه سواری آن یا باربری آن، مال مستأجر است یا همه استفاده های آن.
چهارم: مدّت استفاده را معیّن نمایند و اگر مدّت معلوم نباشد ولی عمل را معیّن كنند مثلا با خیاط قرار بگذارند كه لباس معیّنی را به طور مخصوصی بدوزد كافی است.
مسأله 2293 ـ اگر ابتدای مدّت اجاره را معیّن نكنند، ابتدای آن بعد از خواندن صیغه اجاره است.
مسأله 2294 ـ اگر خانه ای را مثلا یك ساله اجاره دهند و ابتدای آن را یك ماه بعد از خواندن صیغه قرار دهند اجاره صحیح است، اگر چه موقعی كه صیغه می خوانند خانه در اجاره دیگری باشد.
مسأله 2295 ـ اگر مدت اجاره را معلوم نكنند و بگوید هر وقت در خانه نشستی اجاره آن ماهی (100) صد تومان است اجاره صحیح است، و این مقدار جهالت در اجاره مانع ندارد.
مسأله 2296 ـ اگر به مستأجر بگوید: خانه را یك ماهه به هزار تومان به تو اجاره می دهم و هر قدر بیشتر بمانی به همین قیمت است، اجاره صحیح است. و این مقدار از جهالت در اجاره مضرّ نیست.
مسأله 2297 ـ خانه ای را كه مسافرین و زوّار در آن منزل می كنند و معلوم نیست چقدر در آن می مانند اگر قرار بگذارند كه مثلا شبی صد تومان بدهند و صاحب خانه راضی شود استفاده از آن خانه اشكال ندارد و اجاره صحیح است و صاحب خانه نمی تواند او را بیرون نماید.
[372]
مسائل متفرّقه اجاره
مسأله 2298 ـ مالی را كه مستأجر بابت اجاره می دهد باید معلوم باشد. پس اگر از چیزهائی است كه مثل گندم با وزن معامله می كنند، باید وزن آن معلوم باشد و اگر از چیزهائی است كه مثل تخم مرغ یا اسكناس با شماره معلوم می كنند باید شماره آن معیّن باشد و اگر مثل اسب و گوسفند است باید اجاره دهنده آن را ببیند، یا مستأجر خصوصیّات آن را به او بگوید.
مسأله 2299 ـ اگر زمینی را برای زراعت جو یا گندم یا محصول دیگر اجاره دهد و مال الاجاره را از محصول همان زمین قرار دهد اجاره صحیح نیست.
مسأله 2300 ـ كسی كه چیزی را اجاره داده تا آن چیز را تحویل ندهد حق ندارد اجاره آن را مطالبه كند، و نیز اگر برای انجام عملی اجیر شده باشد، پیش از انجام عمل حق مطالبه اجرت ندارد.
مسأله 2301 ـ هر گاه چیزی را كه اجاره داده تحویل دهد، اگر چه مستأجر تحویل نگیرد یا تحویل بگیرد و تا آخر مدّت اجاره از آن استفاده نكند، باید مال الاجاره آن را بدهد.
مسأله 2302 ـ اگر انسان اجیر شود كه در روز معیّنی كاری را انجام دهد و در آن روز برای انجام آن كار حاضر شود، اگر كسی كه او را اجیر كرده به او مراجعه نكند، باید اجرت او را بدهد مثلا اگر خیاطی را در روز معیّنی برای دوختن لباسی اجیر نماید و خیّاط در آن روز آماده كار باشد اگر چه پارچه را به او ندهد كه بدوزد، باید اجرتش را بدهد چه خیاط بیكار باشد، چه برای خودش یا دیگری كار كند.
مسأله 2303 ـ اگر بعد از تمام شدن مدّت اجاره معلوم شود كه اجاره باطل بوده، مستأجر باید مال الاجاره را به مقدار ارزش معمولی به صاحب ملك بدهد، مثلا اگر خانه ای را یك ساله به هزار تومان اجاره كند بعد بفهمد اجاره باطل بوده، چنانچه اجاره آن خانه معمولا پانصد تومان است باید پانصد تومان را بدهد و اگر دو هزار تومان است باید دو هزار تومان را بپردازد. و نیز اگر بعد از گذشتن مقداری از مدّت اجاره معلوم شود كه اجاره باطل بوده، باید اجاره آن مدّت را به مقدار معمول به صاحب ملك بدهد.
مسأله 2304 ـ اگر چیزی را كه اجاره كرده از بین برود، چنانچه در نگهداری آن
[373]
كوتاهی نكرده و در استفاده بردن از آن هم زیاده روی ننموده ضامن نیست. مثلا پارچه ای را كه به خیاط داده از بین برود یا در آتش سوزی بسوزد، در صورتی كه خیّاط زیاده روی نكرده و در نگهداری آن هم كوتاهی نكرده باشد، نباید عوض آن را بدهد.
مسأله 2305 ـ هر گاه صنعتگر چیزی را كه گرفته ضایع كند، ضامن است.
مسأله 2306 ـ اگر قصّاب سر حیوانی را ببُرَد و آن را حرام كند چه مزد گرفته باشد، چه مجّانی سر بریده باشد، باید قیمت آن را به صاحبش بدهد.
مسأله 2307 ـ اگر حیوانی را اجاره كند و معیّن كند كه چقدر بار بر آن بگذارد، چنانچه بیشتر از آن مقدار بار كند و آن حیوان بمیرد یا معیوب شود ضامن است. و نیز اگر مقدار بار را معیّن نكرده باشند و بیشتر از معمول بار كند و حیوان تلف شود، یا معیوب گردد ضامن است و اجرت مقدار زیاده را هم بدهكار است.
مسأله 2308 ـ اگر حیوانی را برای بردن بار شكستنی اجاره دهد چنانچه آن حیوان بلغزد، یا رم كند و بار را بشكند، صاحب حیوان ضامن نیست. ولی اگر به واسطه زدن و مانند آن كاری كند كه حیوان زمین بخورد و بار را بشكند ضامن است.
مسأله 2309 ـ اگر كسی بچّه ای را ختنه كند و ضرری به آن بچه برسد، یا بمیرد چنانچه بیشتر از معمول بریده باشد ضامن است و اگر متخصص بوده و بیشتر از معمول نبریده باشد ضامن نیست، امّا اگر تشخیص ضرر داشتن یا ضرر نداشتن را هم بعهده او گذاشته باشند جرّاح ضامن است.
مسأله 2310 ـ اگر پزشك بدست خود به مریض دوا بدهد یا تزریق كند، یا به عنوان طبابت نسخه ای برای بیمار بنویسد یا دستوری به او بدهد و مریض دارو را بخورد، چنانچه در طبابت و معالجه اش خطا كند و به مریض ضرری برسد یا بمیرد، پزشك ضامن است. ولی اگر در مقام طبابت و معالجه نباشد بلكه بعنوان نظریه پزشكی در كتاب بنویسد یا بگوید فلان دارو برای فلان مرض فائده دارد و بواسطه خوردن دارو ضرری به مریض برسد یا بمیرد پزشك ضامن نیست.
مسأله 2311 ـ هر گاه پزشك به مریض یا ولیّ او بگوید كه اگر ضرری به مریض برسد ضامن نباشد در صورتی كه دقّت و احتیاط خود را بكند و به مریض ضرری
[374]
برسد، یا بمیرد، پزشك ضامن نیست.
مسأله 2312 ـ مستأجر و كسی كه چیزی را اجاره داده با رضایت یكدیگر می توانند معامله را بهم بزنند و نیز اگر در اجاره شرط كنند كه هر دو یا یكی از آنان حق بهم زدن معامله را داشته باشند، می توانند مطابق قرار داد اجاره را بهم بزنند.
مسأله 2313 ـ اگر اجاره دهنده، یا مستأجر بفهمد كه مغبون شده است، چنانچه در موقع خواندن صیغه ملتفت نباشد كه مغبون است می تواند اجاره را بهم بزند، ولی اگر در صیغه اجاره شرط كنند كه اگر مغبون هم باشند حق بهم زدن معامله را نداشته باشند، نمی توانند اجاره را بهم بزنند.
مسأله 2314 ـ اگر چیزی را اجاره دهد و پیش از آن كه تحویل دهد، كسی آن را غصب نماید، مستأجر می تواند اجاره را بهم بزند و چیزی را كه به اجاره دهنده داده پس بگیرد، یا اجاره را بهم نزند ولی اجاره مدّتی را كه در تصرّف غصب كننده بوده بمیزان معمول از او بگیرد، پس اگر حیوانی را یك ماه به هزار تومان اجاره نماید و كسی آن را ده روز غصب كند و اجاره معمول ده روز آن هزار و پانصد تومان باشد می تواند هزار و پانصد تومان را از غصب كننده بگیرد.
مسأله 2315 ـ اگر چیزی را كه اجاره كرده تحویل بگیرد، و بعد دیگری آن را غصب كند، نمی تواند اجاره را بهم بزند و فقط حقّ دارد كرایه آن چیز را به مقدار معمول از غصب كننده بگیرد.
مسأله 2316 ـ اگر پیش از آن كه مدّت اجاره تمام شود، ملك را به مستأجر بفروشد اجاره بهم نمی خورد و مستأجر باید مال الاجاره را به فروشنده بدهد و همچنین است اگر آن را به دیگری بفروشد.
مسأله 2317 ـ اگر پیش از شروع مدّت اجاره ملك به طوری خراب شود كه هیچ قابل استفاده نباشد یا قابل استفاده ای كه شرط كرده اند نباشد، اجاره باطل می شود. و پولی كه مستأجر به صاحب ملك داده، به او بر می گردد، بلكه اگر طوری باشد كه بتواند استفاده مختصری هم از آن ببرد، می تواند اجاره را بهم بزند.
مسأله 2318 ـ اگر ملكی را اجاره كند و بعد از گذشتن مقداری از مدّت اجاره به طوری خراب شود كه هیچ قابل استفاده نباشد، یا قابل استفاده ای كه شرط كرده اند نباشد اجاره مدّتی كه باقی مانده باطل می شود، و همچنین است اگر استفاده مختصری هم بتواند از آن ببرد، و می تواند اجاره همه مدّت را بهم بزند و نسبت به
[375]
مقداری كه استفاده كرده اجرت المثل بدهد.
مسأله 2319 ـ اگر خانه ای را كه مثلا دو اطاق دارد اجاره دهد و یك اطاق آن خراب شود چنانچه فوراً آن را بسازد و هیچ مقدار از استفاده آن از بین نرود اجاره باطل نمی شود و مستأجر هم نمی تواند اجاره را بهم بزند. ولی اگر ساختن آن بقدری طول بكشد كه مقداری از استفاده مستأجر از بین برود، اجاره به آن مقدار باطل می شود (و مستأجر می تواند همه اجاره را به هم بزند و نسبت به آنچه استفاده كرده اجرة المثل بدهد).
مسأله 2320 ـ اگر اجاره دهنده یا مستأجر بمیرد، اجاره باطل نمی شود ولی اگر شرط كرده اند كه مستأجر شخصاً از آن ملك استفاده كند نه دیگری، صاحب ملك حق دارد باقیمانده مدّت را فسخ كند و امّا اگر خانه مال اجاره دهنده نباشد مثلا دیگری وصیّت كرده باشد كه تا او زنده است منفعت خانه مال او باشد چنانچه آن خانه را اجاره دهد و پیش از تمام شدن مدّت اجاره بمیرد، از وقتی كه مرده اجاره باطل می شود.
مسأله 2321 ـ اگر صاحب كار بنّا را وكیل كند كه برای او كارگر بگیرد چنانچه بنّا كمتر از مقداری كه از صاحب كار می گیرد به كارگر بدهد زیادی آن بر او حرام است و باید آن را به صاحب كار بدهد. ولی اگر اجیر شود كه ساختمان را تمام كند و برای خود اختیار بگذارد كه خودش بسازد، یا به دیگری بدهد در صورتی كه كمتر از مقداری كه اجیر شده به دیگری بدهد چنانچه خود او هم كاری كه ارزش دارد انجام بدهد زیادی آن بر او حلال می باشد.
مسأله 2322 ـ اگر رنگرز قرار بگذارد كه مثلا پارچه را بانیل رنگ كند، چنانچه با رنگ دیگر رنگ نماید حق ندارد چیزی بگیرد بلكه اگر سبب خرابی یا كمی ارزش پارچه شود ضامن است.
مسأله 2279 ـ انسان می تواند از طرف دیگری وكیل شود و مال او را اجاره دهد یا مالی را برای او اجاره كند.
مسأله 2280 ـ اگر ولیّ یا قیّم بچه مال او را اجاره دهد، یا خود او را اجیر دیگری نماید اشكال ندارد. ولی اگر مدّتی از زمان بالغ شدن او را جزء مدّت اجاره قرار دهد، بعد از آنكه بچّه بالغ شد، نمی تواند بقیّه اجاره را نسبت به مال بهم بزند، ولی نسبت به اجاره خودش بعد از آنكه بالغ شد می تواند بقیّه اجاره را بهم بزند، ولی هر گاه طوری بوده كه اگر مقداری از زمان بالغ بودن بچه را جزء مدّت اجاره نمی كرد، بر خلاف مصلحت بچّه بود، نمی تواند اجاره را بهم بزند.
مسأله 2281 ـ بچّه صغیری را كه ولیّ ندارد بدون اجازه مجتهد جامع الشرائط نمی شود اجیر كرد، و كسی كه به مجتهد جامع الشرائط دسترسی ندارد، می تواند از یك نفر مؤمن كه عادل باشد، اجازه بگیرد و او را اجیر نماید.
مسأله 2282 ـ اجاره دهنده و مستأجر لازم نیست صیغه عربی بخوانند بلكه اگر مالك به كسی بگوید: ملك خود را به تو اجاره دادم، و او بگوید: قبول كردم، اجاره
[369]
صحیح است. و نیز اگر حرفی نزنند و مالك به قصد اینكه ملك را اجاره دهد، آن را به مستأجر واگذار كند و او هم به قصد اجاره كردن بگیرد اجاره صحیح می باشد.
مسأله 2283 ـ اگر انسان بدون صیغه خواندن بخواهد برای انجام عملی اجیر شود همین كه به عنوان اجاره مشغول آن عمل شود یا خود را در اختیار موجر قرار دهد اجاره صحیح است.
مسأله 2284 ـ كسی كه نمی تواند حرف بزند، اگر با اشاره بفهماند كه ملك را اجاره داده یا اجاره كرده صحیح است.
مسأله 2285 ـ اگر خانه یا مغازه یا اطاقی را اجاره كند و صاحب ملك با او شرط كند كه فقط خود او از آنها استفاده نماید یا اجاره منصرف به این معنی باشد، مستأجر نمی تواند آن را به دیگری اجاره دهد و اگر شرط نكند و منصرف به این معنی هم نباشد می تواند آن را به دیگری اجاره دهد. ولی اگر بخواهد به زیادتر از مقداری كه اجاره كرده آن را اجاره دهد، باید در آن، كاری مانند تعمیر و سفید كاری انجام داده باشد یا به غیر جنسی كه اجاره كرده آن را اجاره دهد مثلا اگر با پول اجاره كرده به گندم یا چیز دیگر اجاره دهد.
مسأله 2286 ـ اگر اجیر با انسان شرط كند كه فقط برای خود انسان كار كند یا اجاره منصرف به این معنی باشد نمی شود او را به دیگری اجاره داد، و اگر شرط نكند، چنانچه او را به چیزی كه اجرت او قرار داده اجاره دهد، نباید زیادتر بگیرد و اگر به چیز دیگری اجاره دهد، می تواند زیادتر بگیرد.
مسأله 2287 ـ اگر شخصی غیر از خانه، مغازه و اطاق، چیز دیگری را از فردی اجاره نماید، مثل اینكه زمین را اجاره كند و مالك با او شرط نكند كه فقط خودش از آن استفاده نماید، دراین صورت «مستأجر» می تواند مورد اجاره را به هر قیمتی كه بخواهد به دیگری اجاره دهد، هر چند قیمت این اجاره از قیمت اجاره شده قبلی بیشتر باشد.
مسأله 2288 ـ اگر خانه یا مغازه ای را مثلا یك ساله به صد تومان اجاره كند و از نصف آن خودش استفاده نماید، می تواند نصف دیگر آن را به صد تومان یا كمتر اجاره
[370]
دهد، ولی اگر بخواهد نصف آن را به زیادتر از مقداری كه اجاره كرده مثلا به صد و بیست تومان اجاره دهد باید در آن، كاری مانند تعمیر انجام داده باشد یا به غیر جنسی كه اجاره كرده اجاره دهد.
شرایط مالی كه آن را اجاره می دهند
مسأله 2289 ـ مالی را كه اجاره می دهند باید چند شرط داشته باشد:
اوّل: معیّن باشد، پس اگر بگوید: یكی از خانه های خود را اجاره دادم، درست نیست.
دوّم: مستأجر آن را ببیند، یا كسی كه آن را اجاره می دهد طوری خصوصیّات آن را بیان كند كه كاملا معلوم باشد.
سوّم: تحویل دادن آن ممكن باشد، پس اجاره دادن اسبی كه فرار كرده باطل است.
چهارم: آن مال بواسطه استفاده كردن از بین نرود، پس اجاره دادن نان و میوه و خوردنی های دیگر صحیح نیست.
پنجم: استفاده ای كه مال را برای آن اجاره داده اند ممكن باشد، پس اجاره دادن زمین برای زراعت در صورتی كه آب باران كفایت آن را نكند و از آب نهر و رودخانه هم مشروب نشود صحیح نیست.
ششم: چیزی را كه اجاره می دهد مال خود او باشد، و اگر مال كس دیگر را اجاره دهد، در صورتی صحیح است كه صاحبش رضایت دهد.
مسأله 2290 ـ اجاره دادن درخت برای آنكه از میوه اش استفاده كنند اشكال ندارد.
مسأله 2291 ـ زن می تواند برای آن كه از شیرش استفاده كنند اجیر شود و لازم نیست از شوهر خود اجازه بگیرد، ولی اگر به واسطه شیر دادن، حق شوهر از بین برود، بدون اجازه او نمی تواند اجیر شود.
شرایط استفاده ای كه مال را برای آن اجاره می دهند
مسأله 2292 ـ استفاده ای كه مال را برای آن اجاره می دهند باید چهار شرط داشته باشد:
[371]
اوّل: حلال باشد، بنابر این اجاره دادن مغازه برای شراب فروشی یا نگهداری شراب و كرایه دادن اتومبیل برای حمل و نقل شراب باطل است.
دوّم: پول دادن برای آن استفاده، در نظر مردم بیهوده نباشد.
سوّم: اگر چیزی را كه اجاره می دهند چند استفاده دارد، باید استفاده ای را كه مستأجر از آن می برد معیّن نمایند مثلا اگر حیوانی را كه سواری می دهد و بار هم می برد اجاره دهند. باید در موقع اجاره معین كنند كه سواری آن یا باربری آن، مال مستأجر است یا همه استفاده های آن.
چهارم: مدّت استفاده را معیّن نمایند و اگر مدّت معلوم نباشد ولی عمل را معیّن كنند مثلا با خیاط قرار بگذارند كه لباس معیّنی را به طور مخصوصی بدوزد كافی است.
مسأله 2293 ـ اگر ابتدای مدّت اجاره را معیّن نكنند، ابتدای آن بعد از خواندن صیغه اجاره است.
مسأله 2294 ـ اگر خانه ای را مثلا یك ساله اجاره دهند و ابتدای آن را یك ماه بعد از خواندن صیغه قرار دهند اجاره صحیح است، اگر چه موقعی كه صیغه می خوانند خانه در اجاره دیگری باشد.
مسأله 2295 ـ اگر مدت اجاره را معلوم نكنند و بگوید هر وقت در خانه نشستی اجاره آن ماهی (100) صد تومان است اجاره صحیح است، و این مقدار جهالت در اجاره مانع ندارد.
مسأله 2296 ـ اگر به مستأجر بگوید: خانه را یك ماهه به هزار تومان به تو اجاره می دهم و هر قدر بیشتر بمانی به همین قیمت است، اجاره صحیح است. و این مقدار از جهالت در اجاره مضرّ نیست.
مسأله 2297 ـ خانه ای را كه مسافرین و زوّار در آن منزل می كنند و معلوم نیست چقدر در آن می مانند اگر قرار بگذارند كه مثلا شبی صد تومان بدهند و صاحب خانه راضی شود استفاده از آن خانه اشكال ندارد و اجاره صحیح است و صاحب خانه نمی تواند او را بیرون نماید.
[372]
مسائل متفرّقه اجاره
مسأله 2298 ـ مالی را كه مستأجر بابت اجاره می دهد باید معلوم باشد. پس اگر از چیزهائی است كه مثل گندم با وزن معامله می كنند، باید وزن آن معلوم باشد و اگر از چیزهائی است كه مثل تخم مرغ یا اسكناس با شماره معلوم می كنند باید شماره آن معیّن باشد و اگر مثل اسب و گوسفند است باید اجاره دهنده آن را ببیند، یا مستأجر خصوصیّات آن را به او بگوید.
مسأله 2299 ـ اگر زمینی را برای زراعت جو یا گندم یا محصول دیگر اجاره دهد و مال الاجاره را از محصول همان زمین قرار دهد اجاره صحیح نیست.
مسأله 2300 ـ كسی كه چیزی را اجاره داده تا آن چیز را تحویل ندهد حق ندارد اجاره آن را مطالبه كند، و نیز اگر برای انجام عملی اجیر شده باشد، پیش از انجام عمل حق مطالبه اجرت ندارد.
مسأله 2301 ـ هر گاه چیزی را كه اجاره داده تحویل دهد، اگر چه مستأجر تحویل نگیرد یا تحویل بگیرد و تا آخر مدّت اجاره از آن استفاده نكند، باید مال الاجاره آن را بدهد.
مسأله 2302 ـ اگر انسان اجیر شود كه در روز معیّنی كاری را انجام دهد و در آن روز برای انجام آن كار حاضر شود، اگر كسی كه او را اجیر كرده به او مراجعه نكند، باید اجرت او را بدهد مثلا اگر خیاطی را در روز معیّنی برای دوختن لباسی اجیر نماید و خیّاط در آن روز آماده كار باشد اگر چه پارچه را به او ندهد كه بدوزد، باید اجرتش را بدهد چه خیاط بیكار باشد، چه برای خودش یا دیگری كار كند.
مسأله 2303 ـ اگر بعد از تمام شدن مدّت اجاره معلوم شود كه اجاره باطل بوده، مستأجر باید مال الاجاره را به مقدار ارزش معمولی به صاحب ملك بدهد، مثلا اگر خانه ای را یك ساله به هزار تومان اجاره كند بعد بفهمد اجاره باطل بوده، چنانچه اجاره آن خانه معمولا پانصد تومان است باید پانصد تومان را بدهد و اگر دو هزار تومان است باید دو هزار تومان را بپردازد. و نیز اگر بعد از گذشتن مقداری از مدّت اجاره معلوم شود كه اجاره باطل بوده، باید اجاره آن مدّت را به مقدار معمول به صاحب ملك بدهد.
مسأله 2304 ـ اگر چیزی را كه اجاره كرده از بین برود، چنانچه در نگهداری آن
[373]
كوتاهی نكرده و در استفاده بردن از آن هم زیاده روی ننموده ضامن نیست. مثلا پارچه ای را كه به خیاط داده از بین برود یا در آتش سوزی بسوزد، در صورتی كه خیّاط زیاده روی نكرده و در نگهداری آن هم كوتاهی نكرده باشد، نباید عوض آن را بدهد.
مسأله 2305 ـ هر گاه صنعتگر چیزی را كه گرفته ضایع كند، ضامن است.
مسأله 2306 ـ اگر قصّاب سر حیوانی را ببُرَد و آن را حرام كند چه مزد گرفته باشد، چه مجّانی سر بریده باشد، باید قیمت آن را به صاحبش بدهد.
مسأله 2307 ـ اگر حیوانی را اجاره كند و معیّن كند كه چقدر بار بر آن بگذارد، چنانچه بیشتر از آن مقدار بار كند و آن حیوان بمیرد یا معیوب شود ضامن است. و نیز اگر مقدار بار را معیّن نكرده باشند و بیشتر از معمول بار كند و حیوان تلف شود، یا معیوب گردد ضامن است و اجرت مقدار زیاده را هم بدهكار است.
مسأله 2308 ـ اگر حیوانی را برای بردن بار شكستنی اجاره دهد چنانچه آن حیوان بلغزد، یا رم كند و بار را بشكند، صاحب حیوان ضامن نیست. ولی اگر به واسطه زدن و مانند آن كاری كند كه حیوان زمین بخورد و بار را بشكند ضامن است.
مسأله 2309 ـ اگر كسی بچّه ای را ختنه كند و ضرری به آن بچه برسد، یا بمیرد چنانچه بیشتر از معمول بریده باشد ضامن است و اگر متخصص بوده و بیشتر از معمول نبریده باشد ضامن نیست، امّا اگر تشخیص ضرر داشتن یا ضرر نداشتن را هم بعهده او گذاشته باشند جرّاح ضامن است.
مسأله 2310 ـ اگر پزشك بدست خود به مریض دوا بدهد یا تزریق كند، یا به عنوان طبابت نسخه ای برای بیمار بنویسد یا دستوری به او بدهد و مریض دارو را بخورد، چنانچه در طبابت و معالجه اش خطا كند و به مریض ضرری برسد یا بمیرد، پزشك ضامن است. ولی اگر در مقام طبابت و معالجه نباشد بلكه بعنوان نظریه پزشكی در كتاب بنویسد یا بگوید فلان دارو برای فلان مرض فائده دارد و بواسطه خوردن دارو ضرری به مریض برسد یا بمیرد پزشك ضامن نیست.
مسأله 2311 ـ هر گاه پزشك به مریض یا ولیّ او بگوید كه اگر ضرری به مریض برسد ضامن نباشد در صورتی كه دقّت و احتیاط خود را بكند و به مریض ضرری
[374]
برسد، یا بمیرد، پزشك ضامن نیست.
مسأله 2312 ـ مستأجر و كسی كه چیزی را اجاره داده با رضایت یكدیگر می توانند معامله را بهم بزنند و نیز اگر در اجاره شرط كنند كه هر دو یا یكی از آنان حق بهم زدن معامله را داشته باشند، می توانند مطابق قرار داد اجاره را بهم بزنند.
مسأله 2313 ـ اگر اجاره دهنده، یا مستأجر بفهمد كه مغبون شده است، چنانچه در موقع خواندن صیغه ملتفت نباشد كه مغبون است می تواند اجاره را بهم بزند، ولی اگر در صیغه اجاره شرط كنند كه اگر مغبون هم باشند حق بهم زدن معامله را نداشته باشند، نمی توانند اجاره را بهم بزنند.
مسأله 2314 ـ اگر چیزی را اجاره دهد و پیش از آن كه تحویل دهد، كسی آن را غصب نماید، مستأجر می تواند اجاره را بهم بزند و چیزی را كه به اجاره دهنده داده پس بگیرد، یا اجاره را بهم نزند ولی اجاره مدّتی را كه در تصرّف غصب كننده بوده بمیزان معمول از او بگیرد، پس اگر حیوانی را یك ماه به هزار تومان اجاره نماید و كسی آن را ده روز غصب كند و اجاره معمول ده روز آن هزار و پانصد تومان باشد می تواند هزار و پانصد تومان را از غصب كننده بگیرد.
مسأله 2315 ـ اگر چیزی را كه اجاره كرده تحویل بگیرد، و بعد دیگری آن را غصب كند، نمی تواند اجاره را بهم بزند و فقط حقّ دارد كرایه آن چیز را به مقدار معمول از غصب كننده بگیرد.
مسأله 2316 ـ اگر پیش از آن كه مدّت اجاره تمام شود، ملك را به مستأجر بفروشد اجاره بهم نمی خورد و مستأجر باید مال الاجاره را به فروشنده بدهد و همچنین است اگر آن را به دیگری بفروشد.
مسأله 2317 ـ اگر پیش از شروع مدّت اجاره ملك به طوری خراب شود كه هیچ قابل استفاده نباشد یا قابل استفاده ای كه شرط كرده اند نباشد، اجاره باطل می شود. و پولی كه مستأجر به صاحب ملك داده، به او بر می گردد، بلكه اگر طوری باشد كه بتواند استفاده مختصری هم از آن ببرد، می تواند اجاره را بهم بزند.
مسأله 2318 ـ اگر ملكی را اجاره كند و بعد از گذشتن مقداری از مدّت اجاره به طوری خراب شود كه هیچ قابل استفاده نباشد، یا قابل استفاده ای كه شرط كرده اند نباشد اجاره مدّتی كه باقی مانده باطل می شود، و همچنین است اگر استفاده مختصری هم بتواند از آن ببرد، و می تواند اجاره همه مدّت را بهم بزند و نسبت به
[375]
مقداری كه استفاده كرده اجرت المثل بدهد.
مسأله 2319 ـ اگر خانه ای را كه مثلا دو اطاق دارد اجاره دهد و یك اطاق آن خراب شود چنانچه فوراً آن را بسازد و هیچ مقدار از استفاده آن از بین نرود اجاره باطل نمی شود و مستأجر هم نمی تواند اجاره را بهم بزند. ولی اگر ساختن آن بقدری طول بكشد كه مقداری از استفاده مستأجر از بین برود، اجاره به آن مقدار باطل می شود (و مستأجر می تواند همه اجاره را به هم بزند و نسبت به آنچه استفاده كرده اجرة المثل بدهد).
مسأله 2320 ـ اگر اجاره دهنده یا مستأجر بمیرد، اجاره باطل نمی شود ولی اگر شرط كرده اند كه مستأجر شخصاً از آن ملك استفاده كند نه دیگری، صاحب ملك حق دارد باقیمانده مدّت را فسخ كند و امّا اگر خانه مال اجاره دهنده نباشد مثلا دیگری وصیّت كرده باشد كه تا او زنده است منفعت خانه مال او باشد چنانچه آن خانه را اجاره دهد و پیش از تمام شدن مدّت اجاره بمیرد، از وقتی كه مرده اجاره باطل می شود.
مسأله 2321 ـ اگر صاحب كار بنّا را وكیل كند كه برای او كارگر بگیرد چنانچه بنّا كمتر از مقداری كه از صاحب كار می گیرد به كارگر بدهد زیادی آن بر او حرام است و باید آن را به صاحب كار بدهد. ولی اگر اجیر شود كه ساختمان را تمام كند و برای خود اختیار بگذارد كه خودش بسازد، یا به دیگری بدهد در صورتی كه كمتر از مقداری كه اجیر شده به دیگری بدهد چنانچه خود او هم كاری كه ارزش دارد انجام بدهد زیادی آن بر او حلال می باشد.
مسأله 2322 ـ اگر رنگرز قرار بگذارد كه مثلا پارچه را بانیل رنگ كند، چنانچه با رنگ دیگر رنگ نماید حق ندارد چیزی بگیرد بلكه اگر سبب خرابی یا كمی ارزش پارچه شود ضامن است.